Viêm da nổi cục ở bò, trâu lây theo đường nào? Và cách điều trị hiệu quả

Viêm da nổi cục ở bò, trâu là như thế nào?

Bệnh viêm da nổi cục gia súc do virus thuộc họ Poxviridae, giống Capripoxvirus gây ra. Bệnh này ban đầu chỉ xuất hiện ở châu Phi, nhưng trong những năm gần đây đã lây lan sang nhiều quốc gia ở Trung Đông, châu Á và châu Âu, trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với ngành chăn nuôi toàn cầu. Đặc điểm nổi bật của bệnh là các cục u nổi trên da có kích thước từ 5-50mm, tạo nên hình ảnh “da sần sùi” đặc trưng.

Mặc dù tỷ lệ tử vong thường thấp (dưới 10%), thiệt hại kinh tế do bệnh gây ra lại rất lớn. Trâu bò bị bệnh giảm sản lượng sữa nghiêm trọng, gầy yếu, da bị tổn thương không thể sử dụng để làm da thuộc, và tỷ lệ sảy thai ở bò cái mang thai tăng cao. Ngoài ra, bệnh còn gây ra những hạn chế thương mại, các nước bị dịch thường bị cấm xuất khẩu gia súc và sản phẩm chăn nuôi, gây thiệt hại kinh tế chồng chất.

Tuy vậy vẫn có điều đáng mừng là bệnh không lây sang người, sữa và thịt từ con vật bệnh vẫn an toàn cho người tiêu dùng.

Cách lây truyền chính của bệnh

Bệnh viêm da nổi cục chủ yếu lây truyền qua côn trùng hút máu như muỗi, ruồi và ve bò. Các côn trùng này đóng vai trò là vật mang cơ học, chuyển virus từ con vật bệnh sang con vật khỏe mạnh khi chúng hút máu. Điều này giải thích tại sao bệnh thường bùng phát mạnh trong mùa mưa khi côn trùng sinh sản nhiều, và tại sao các ổ dịch mới có thể xuất hiện ở những khu vực cách xa tâm dịch ban đầu.

Lây truyền trực tiếp từ con vật bệnh sang con vật khỏe mạnh qua tiếp xúc là không hiệu quả, nhưng virus có thể lây qua nước bọt nhiễm bệnh. Nghiên cứu còn cho thấy virus có thể tồn tại trong tinh dịch của bò đực và lây truyền qua sinh sản. Thức ăn, nước uống và dụng cụ bị nhiễm virus cũng có thể là nguồn lây nhiễm, đặc biệt khi nhiều con vật dùng chung máng ăn, máng uống. Vật mang khác như người chăn nuôi, xe cộ, thiết bị có thể mang côn trùng nhiễm bệnh từ nơi này sang nơi khác.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ lây nhiễm

Bệnh thường xuất hiện theo mùa, với tỷ lệ mắc cao nhất vào mùa hè ẩm ướt khi côn trùng phát triển mạnh. Các vùng ven sông, suối hoặc ao hồ có nhiều côn trùng hơn, do đó nguy cơ lây lan cao hơn. Khu vực nuôi trâu bò ở vùng trũng, ẩm thấp cũng có nguy cơ cao hơn so với vùng cao ráo. Việc di chuyển vật nuôi giữa các vùng, mua bán gia súc mà không cách ly kiểm dịch là yếu tố làm bệnh lây lan nhanh sang vùng mới.

Dấu hiệu nhận biết viêm da nổi cục theo từng giai đoạn

Giai đoạn đầu – Triệu chứng toàn thân

Trâu bò nhiễm bệnh thường bắt đầu với sốt cao đột ngột từ 40-41C, kéo dài 1-2 ngày. Trong giai đoạn này, vật bị bệnh có biểu hiện mệt mỏi, ăn kém hoặc ngừng ăn hoàn toàn. Chảy nước mắt nhiều, mắt đỏ và sưng là dấu hiệu dễ nhận biết. Chảy nước mũi trong suốt ban đầu, sau có thể có mủ nếu có nhiễm trùng thứ phát. Chảy nước dãi nhiều do tổn thương trong miệng cũng là biểu hiện thường gặp.

Bò sữa bị giảm sản lượng sữa đột ngột và rõ rệt, có thể giảm từ 50-90% so với bình thường. Hạch bạch huyết phù to, đặc biệt ở vùng cổ, vai và háng. Vật bị bệnh thường đứng im một chỗ, miễn cưỡng di chuyển và tách biệt khỏi đàn. Một số trường hợp có thể thấy phù ở vú, bụng, chân do tuần hoàn kém.
Giai đoạn đặc trưng – Xuất hiện cục u da
Sau khi sốt khoảng 1-2 ngày, các cục u đặc trưng bắt đầu xuất hiện trên da. Cục u có hình tròn, kích thước từ 5-50mm (0.5-5cm), nổi cao hơn bề mặt da. Số lượng cục u có thể từ vài cục đến hàng trăm cục phủ kín toàn thân tùy mức độ nghiêm trọng của bệnh. Cục u cứng, đau khi sờ vào, làm vật nuôi khó chịu và kêu lên khi chạm vào. Ban đầu cục u có màu hơi đỏ hoặc sẫm màu hơn da xung quanh.

Vị trí cục u thường xuất hiện tập trung ở đầu, cổ, bụng, vú, bộ phận sinh dục, khu vực quanh hậu môn và chân. Tuy nhiên, cục u có thể xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên cơ thể, kể cả bên trong miệng, mũi và đường tiêu hóa. Khi mổ cục u ra sẽ thấy bên trong có khối mô màu xám kem hoặc vàng, đặc, không phải mủ. Da xung quanh cục u thường sưng nề, nóng và đau.

Giai đoạn phát triển và di chứng

Sau 1-2 tuần, cục u có thể phát triển theo hai hướng. Một số cục u tự tiêu biến dần, da trở lại bình thường mà không để lại sẹo. Tuy nhiên, phần lớn cục u sẽ bị hoại tử ở trung tâm, tạo thành vết loét sâu. Da ở trung tâm cục u chết, khô cứng lại, nổi cao và tách biệt rõ ràng với da xung quanh. Các mảng da chết này sau đó sẽ rụng ra, để lại vết loét lớn, chảy dịch và dễ bị nhiễm trùng thứ phát.

Nếu bị nhiễm trùng thứ phát bởi vi khuẩn, vết loét sẽ chảy mủ, sưng to thêm và có mùi hôi. Các vết loét sâu có thể kéo dài nhiều tháng mới lành, để lại sẹo xấu vĩnh viễn trên da. Da bị tổn thương nặng sẽ không thể dùng để chế biến da thuộc, gây thiệt hại kinh tế lớn. Trong trường hợp nghiêm trọng, trâu bò trở nên cực kỳ gầy yếu do không ăn được, tốn nhiều năng lượng để chống bệnh và mất protein qua các vết loét. Một số con vật có thể cần phải tiêu hủy vì quá yếu, không thể hồi phục.

Các triệu chứng khác

Bò cái mang thai có nguy cơ sảy thai cao, đặc biệt trong giai đoạn sốt cao đầu bệnh. Bò đực có thể bị vô sinh tạm thời do virus tồn tại trong tinh dịch và gây tổn thương tinh hoàn. Một số trường hợp nặng có thể xuất hiện viêm phổi do tổn thương đường hô hấp, biểu hiện bằng ho, khó thở và tiếng rít khi thở. Viêm khớp cũng có thể xảy ra, khiến vật nuôi đi khập khiễng hoặc nằm không đứng dậy được. Tuy hiếm gặp nhưng một số con vật có thể bị rụng lông ở những vùng bị tổn thương nặng.

Chẩn đoán lâm sàng

Dựa vào triệu chứng đặc trưng là các cục u nổi trên da kết hợp với sốt, chảy nước mắt, chảy nước mũi, chảy nước dãi và giảm sản lượng sữa, bác sĩ thú y có thể nghi ngờ bệnh viêm da nổi cục. Tuy nhiên, một số bệnh khác như bệnh viêm da giả nổi cục do virus herpes, bệnh u nhú, bệnh viêm da do nấm Dermatophilus, vết côn trùng cắn cũng có thể gây ra các cục u tương tự, do đó các hộ chăn nuôi cần xét nghiệm xác định bệnh cụ thể

Xét nghiệm xác định

Việc xét nghiệm cần có chuyên gia của các đơn vị thú ý được cấp phép, chính vì thế bà con chăn nuôi cần liên hệ những đơn vị này để chính xác. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu sơ lược về một số dạng xét nghiệm đối với bệnh viêm da nổi cục trên trâu bò gồm:

• Xét nghiệm PCR
• Xét nghiệm ELISA phát hiện kháng thể trong máu
• Nuôi cấy virus từ mẫu bệnh phẩm trên tế bào nuôi cấy
• Mổ khám vi thể

Điều trị bệnh viêm da nổi cục trên trâu, bò

Hiện nay không có thuốc đặc hiệu để tiêu diệt virus gây bệnh viêm da nổi cục, các loại thuốc kháng virus chưa được phát triển hoặc chưa hiệu quả với loại virus này. Do đó, điều trị chỉ mang tính chất hỗ trợ, giúp vật nuôi vượt qua giai đoạn bệnh và phòng ngừa biến chứng. Phần lớn trâu bò bị bệnh sẽ tự hồi phục sau vài tuần đến vài tháng nếu được chăm sóc tốt và không có biến chứng nặng sau này. Một số công tác ban đầu mà bà con cần thực hiện trước tiên gồm:

• Cách ly vật bệnh ra khỏi đàn để hạn chế lây lan
• Đặt ở chuồng riêng, sạch sẽ, khô ráo, thoáng mát
• Tránh nắng gắt và mưa trực tiếp
• Cung cấp nước uống sạch, mát, đầy đủ
• Cho ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, có dinh dưỡng cao

Ngoài ra, để cho vật nuôi mau khoẻ và nhanh chóng hồi phục, bà con cũng nên:

Giảm sốt và giảm đau: Sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như Flunixin meglumine hoặc Ketoprofen. Công dụng của các loại thuốc này là giúp giảm sốt, giảm đau và kích thích ăn uống. Liều lượng: theo hướng dẫn bác sĩ thú y, tham khảo thêm trên bao bì của nhà sản xuất. Tránh tự ý sử dụng liều lượng

Bổ sung dịch và dinh dưỡng: Bao gồm việc truyền dịch tĩnh mạch nếu vật nuôi mất nước, không ăn uống. Tiếp theo, bổ sung vitamin tổng hợp, đặc biệt vitamin A, C, E, khoáng chất, điện giải vào thức ăn, nước uống cho vật nuôi, có thể cho uống glucose để cung cấp năng lượng nhanh.

Điều trị vết loét và phòng nhiễm trùng: Bà con cần vệ sinh vết loét bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch Betadine pha loãng hàng ngày rất quan trọng. Phun thuốc sát trùng da chuyên dụng lên các vết loét giúp làm khô và bảo vệ vết thương. Thoa kem, gel sát trùng và kích thích lành vết thương quanh vùng bị tổn thương. Sử dụng thuốc xịt đuổi ruồi để tránh ruồi đậu vào vết loét gây nhiễm trùng và đẻ trứng. Trong trường hợp vết loét to, sâu, có thể cần băng bó bảo vệ tránh nhiễm bẩn.

Phòng và điều trị nhiễm trùng thứ phát: Kháng sinh không thể tiêu diệt virus nhưng rất cần thiết để phòng ngừa và điều trị nhiễm trùng thứ phát do vi khuẩn. Các loại kháng sinh thường được sử dụng bao gồm Oxytetracycline, Penicillin kết hợp Streptomycin (liều theo hướng dẫn bác sĩ thú y), hoặc Enrofloxacin cho trường hợp nhiễm trùng nặng. Liệu trình điều trị thường kéo dài 5-7 ngày, có thể kéo dài hơn nếu nhiễm trùng nghiêm trọng.

->Tham khảo thêm về kháng sinh Oxytetracycline dùng trong thú y tại đây

Trong một số trường hợp nặng, có thể sử dụng Dexamethasone (corticosteroid) ngắn hạn để giảm phản ứng viêm quá mức, nhưng cần thận trọng vì có thể làm suy giảm miễn dịch. Nếu có viêm phổi thứ phát, cần kết hợp nhiều loại kháng sinh và chăm sóc hô hấp đặc biệt. Điều quan trọng là tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ thú y, không tự ý dùng thuốc vì có thể làm nặng thêm tình trạng.

Theo dõi và dự hậu: Quá trình phục hồi viêm da nổi cục trên trâu bò được chia làm 3 giai đoạn chính. Với trường hợp nhẹ thường hồi phục sau 1-3 tuần với chăm sóc tốt, còn trường hợp trung bình mất 3-8 tuần để các vết loét lành hẳn. Trường hợp nặng, đặc biệt có nhiễm trùng thứ phát nghiêm trọng, có thể mất 3-6 tháng mới hồi phục hoàn toàn. Một số vết loét sâu có thể mất đến 1-2 năm mới lành và để lại sẹo vĩnh viễn. Tỷ lệ tử vong thường dưới 10% nhưng có thể cao hơn ở những đàn chưa có miễn dịch hoặc bị nhiễm trùng thứ phát nặng

Phòng ngừa bệnh

Vaccine – Biện pháp hiệu quả nhất

Tiêm phòng vaccine là cách phòng ngừa hiệu quả và quan trọng nhất đối với bệnh viêm da nổi cục. Hiện có các loại vaccine virus sống giảm độc lực được sử dụng rộng rãi. Vaccine cần được tiêm cho tất cả trâu bò trong vùng có nguy cơ, thường tiêm 2 lần cách nhau 3-4 tuần cho lần tiêm đầu tiên, sau đó nhắc lại hàng năm. Miễn dịch thường hình thành sau 2-3 tuần kể từ mũi tiêm thứ hai.

Tuy nhiên, cần lưu ý chỉ tiêm vaccine cho vật nuôi khỏe mạnh, không tiêm cho vật đang bệnh hoặc suy yếu. Bảo quản vaccine đúng cách ở nhiệt độ 2-8 độ C, tránh ánh sáng trực tiếp. Tuân thủ đúng liều lượng và cách tiêm theo hướng dẫn.

Kiểm soát côn trùng truyền bệnh

Sử dụng thuốc xịt hoặc tra đuổi côn trùng trên thân vật nuôi thường xuyên, đặc biệt trong mùa mưa. Phun thuốc diệt côn trùng trong và xung quanh chuồng trại. Lắp lưới chắn côn trùng ở cửa sổ, cửa ra vào chuồng. Loại bỏ nước đọng, bụi rậm xung quanh khu vực chăn nuôi – nơi côn trùng sinh sản. Di chuyển vật nuôi vào chuồng hoặc nơi có ít côn trùng vào buổi tối khi côn trùng hoạt động mạnh.

Quản lý và sinh an toàn sinh học

Cách ly kiểm dịch vật nuôi mới mua về ít nhất 21-28 ngày trước khi thả chung với đàn. Hạn chế mua bán, di chuyển vật nuôi trong mùa dịch. Không cho người lạ hoặc xe từ vùng dịch vào trang trại. Khử trùng giày dép, xe cộ, dụng cụ trước khi ra vào trang trại. Không dùng chung kim tiêm, dụng cụ giữa các con vật, nếu dùng phải khử trùng kỹ. Báo cáo ngay cho cơ quan thú y khi phát hiện trường hợp nghi ngờ.

Xử lý khi có dịch

Khi phát hiện bệnh trong đàn, cần cách ly ngay lập tức vật bệnh và vật nghi ngờ ra chuồng riêng. Hạn chế di chuyển tất cả vật nuôi trong trang trại. Tiêm vaccine khẩn cấp cho toàn bộ đàn vật nuôi chưa bệnh. Tăng cường kiểm soát côn trùng trong và xung quanh khu vực. Khử trùng chuồng trại, máng ăn uống, dụng cụ thường xuyên. Theo dõi sát sức khỏe toàn đàn hàng ngày để phát hiện sớm ca bệnh mới.

Báo cáo đầy đủ cho cơ quan thú y về số lượng vật bệnh, vật chết và các biện pháp đã thực hiện. Phối hợp với cơ quan chức năng thực hiện các biện pháp kiểm dịch, cách ly vùng dịch. Tuân thủ các quy định về hạn chế di chuyển, giết mổ và tiêu thụ sản phẩm từ vùng dịch. Xử lý xác vật chết bằng cách chôn sâu hoặc đốt theo hướng dẫn để tránh lây lan.

Một số sản phẩm hỗ trợ điều trị viêm da nổi cục trên gia súc:

• TETRAMAX 50S
• TETRAMAX 50S PREMIX
• AZ.FLUNIXIN VIÊM ĐAU SỐT BỎ ĂN – STOP

Bệnh viêm da nổi cục là một trong những bệnh nguy hiểm nhất của trâu bò hiện nay, gây thiệt hại kinh tế lớn cho người chăn nuôi. Mặc dù không có thuốc điều trị đặc hiệu, nhưng với việc nhận biết sớm triệu chứng, chăm sóc hỗ trợ tốt và đặc biệt là tiêm phòng vaccine đầy đủ, vì thế có thể kiểm soát và phòng ngừa bệnh hiệu quả.